Jeugdigen en (jong)volwassenen met een LVB komen relatief vaker in aanraking met politie en justitie.
Vaak wordt gezegd dat het hebben van een licht verstandelijke beperking (LVB) een risicofactor is voor het ontstaan van crimineel gedrag. Dit komt door de wisselwerking tussen kwetsbaarheden van een LVB en ongunstige omgevingsfactoren. Maar dit is niet de enige reden waarom mensen met een LVB in aanraking kunnen komen met de politie. Zij kunnen ook als ‘makkelijke’ slachtoffers worden gezien, en worden zo bijvoorbeeld gebruikt door criminelen als geldezel, katvanger of drugskoerier. Er is dan sprake van criminele uitbuiting.
Slachtoffer en dader
Als we het hebben over mensen met een LVB en crimineel gedrag, hebben we het niet alleen over daders, maar ook over slachtoffers. De scheidingslijn tussen dader- en slachtofferschap is soms flinterdun: zij kunnen tegelijkertijd slachtoffer zijn van bijvoorbeeld chantage of verkeerde vrienden. Iemand die crimineel gedrag laat zien is dus niet altijd (alleen) een dader. De realiteit zit vaak veel complexer in elkaar. Nog los van de vraag of criminaliteit überhaupt een (bewuste) keuze is, bestaat er zoiets als criminele uitbuiting van personen.
Meer over uitbuiting vind je op deze pagina.
Risicofactoren voor crimineel gedrag
Er spelen tal van factoren en mechanismen die ervoor kunnen zorgen dat mensen met een LVB terecht komen in de criminaliteit. Veel van deze factoren hangen samen met de LVB. Factoren die mee kunnen spelen in crimineel gedrag zijn: laag zelfvertrouwen, gebrekkige impulscontrole, geen opleiding, een problematisch sociaal netwerk en het gevoel nergens bij te horen.
Ook factoren als problemen in het gezin, omgang met verkeerde vrienden en het opgroeien/wonen in kwetsbare wijken spelen een rol. Met al deze risicofactoren lijkt de deur naar crimineel gedrag wagenwijd open te staan. Dit gedrag of patroon doorbreken is een stuk lastiger, zeker wanneer de positieve randvoorwaarden zoals een gezond sociaal netwerk, goede opleiding en een algeheel positief leefklimaat veelal ontbreken.
Ook bij deze problematiek speelt tijdige herkenning en passende hulpverlening een belangrijke rol in het voorkomen van criminaliteit en het verkleinen van recidive. Hiervoor hebben we kennis en handvatten voor nodig. Dit en meer vind je terug op deze pagina.
Grensoverschrijdend gedrag
Naast crimineel gedrag, zoals inbreken en stelen, bestaat er ook nog zo iets als grensoverschrijdend gedrag. Iemand gaat dan over de grens bij een ander. Je kunt hierbij denken aan pesten, intimidatie, manipuleren, maar ook aan fysiek gedrag zoals agressie of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Wanneer we kijken naar grensoverschrijdend gedrag door mensen met een LVB wordt dit gedrag ook gezien als een wisselwerking waarbij iemand iets duidelijk wil maken aan diens omgeving, maar dit niet altijd op een gewenste manier ‘lukt’.
Slachtoffer en dader
Ook bij deze problematiek spreken we bij mensen met een LVB van slachtoffer- en daderschap. Mensen met een LVB kunnen kwetsbaar zijn voor grensoverschrijdend gedrag, omdat zij meer moeite kunnen hebben met het aangeven van grenzen en het inschatten van intenties van de ander.
Bij het risico op het ‘plegen’ van grensoverschrijdend spelen factoren zoals een gebrekkige impulscontrole, moeite met het overzien van gevolgen en moeite met het inleven in de emoties van anderen een rol. Onbedoeld of zonder dat iemand het door heeft, kan gedrag dus grensoverschrijdend zijn. In sommige gevallen kan dit resulteren in contact met de politie.
In dit interview met Augeo Magazine vertelt onze collega Femke van de Lustgraaf meer over grensoverschrijdend gedrag en LVB.
Op deze pagina van het Kennisplein Gehandicaptensector wordt meer aandacht besteed aan grensoverschrijdend gedrag en een (licht) verstandelijke beperking.
Waar vind je als professional informatie en ondersteuning?
Als je te maken hebt met met jeugdigen en (jong)volwassenen die crimineel gedrag laten zien, kan deze informatie je helpen de juiste ondersteuning te vinden en bieden.
Organisaties die expertise hebben op het gebied van criminaliteit en LVB.
Het CCV werkt aan een veilig en leefbaar Nederland. Dit doen zij op verschillende thema’s, waaronder criminaliteit en LVB. De themapagina Wegwijzer jeugd en veiligheid bevat een uitgebreid dossier over jongeren met een LVB en criminaliteit.
De Borg is een samenwerkingsverband tussen de vier erkende instellingen die mensen behandelen met problematiek verwoord als ‘Sterk Gedragsgestoord en Licht Verstandelijke Beperking (SGLVB)’. Het gaat om de instellingen Fivoor, Ipse de Bruggen, STEVIG en Trajectum. Deze organisaties opereren op het snijvlak van de verstandelijk gehandicaptenzorg, de GGZ en de forensische zorg.
Het Expertisecentrum ontwikkelt kennis, voert toegepast praktijkonderzoek uit, deelt kennis en implementeert innovaties.
Het EFP richt zich op de wetenschappelijke onderbouwing van de zorg in de forensische psychiatrie, de samenwerking tussen verschillende forensische instellingen te bevorderen en meer kennisuitwisseling met forensische (GGZ-)instellingen, universiteiten en onderzoeksinstituten.
Een van de projecten van het EFP richt zich op vakmanschap. Op de site van Forensisch Vakmanschap vind je als professional allerlei leermiddelen, ook over LVB.
Het gesubsidieerde programma KFZ werkt met het hele forensische zorgveld aan de ontwikkeling van de kwaliteit en transparantie van de zorg door middel van onderzoek. Binnen het programma wordt gewerkt aan het ontwikkelen, verbeteren en zichtbaar maken van de kwaliteit van de forensische zorg en het implementeren van de KFZ-producten die ontwikkeld worden.
Twee keer per jaar is er een callronde waarbij geïnteresseerden een projectvoorstel kunnen indienen. Verschillende KFZ-projecten richten zich (ook) op mensen met een LVB.
Binnen dit lectoraat wordt onderzoek gedaan naar mensen met een LVB die crimineel of ander risicovol gedrag vertonen. Sinds 2020 werkt het lectoraat ook samen met de zorgorganisatie Middin. De activiteiten richten zich op de herkenning van mensen met een LVB, kennisversterking en het verwerven van inzicht in de problematiek van mensen met een LVB die risicovolgedrag vertonen.
Bronnen en tools
Mensen met een LVB zijn vaak minder talig dan anderen binnen de strafrechtketen, terwijl het belangrijk is dat ook zij begrijpen wat het strafproces inhoudt én begrepen worden.
Het dossier Jeugdcriminaliteit van het Nederlands Jeugdinstituut biedt informatie voor jeugdigen, ouders, professionals en beleidsmakers over verschillende onderwerpen. In het dossier geven zij antwoord op verschillende vragen.
De Basistool Strafrechtketen bestaat uit een kaartset, een tool om schaalvragen te ondersteunen, een gebruiksvriendelijke app en de online Moeilijke Woordenlijst Strafrechtketen.
De app Just Talk2Me is een eenvoudige app met pictogrammen en beeldverhalen om aan mensen met een LVB binnen de strafrechtketen uitleg te geven over bijvoorbeeld het proces dat hen te wachten staat. De basis van de app zijn de 72 de pictogrammen uit de kaartset van de Basistool Strafrechtketen. Met de komst van de gratis app hebben professionals in de strafrechtketen altijd begrijpelijke informatie op LVB-niveau binnen handbereik.
Speciaal voor professionals die werkzaam zijn als jeugdreclasseerder is deToolbox Jeugdreclassering voor LVB ontwikkeld. De Toolbox bevat laagdrempelige visuele hulpmiddelen om het gesprek met jeugdigen met een LVB te ondersteunen. Hiermee worden jeugdigen met een LVB geholpen om beter inzicht en meer grip te krijgen op zijn of haar gedrag en problemen in de toekomst te voorkomen.
Het Lectoraat LVB en risicovol gedrag van de Hogeschool Leiden heeft verschillende publicaties ontwikkeld met informatie voor verschillende professionals die werkzaam zijn in de strafrechtketen. De publicaties zijn er op gericht kennis en handvatten te bieden die kunnen helpen bij de totstandkoming van een passende bejegening in zowel strafzaken als in een jeugdbeschermingszaak met jongeren met een LVB.
In het boek Kom me horen delen 11 delinquente jongeren met een LVB hun levensverhaal. Met dit boek hebben deze jongeren een gezicht gekregen. Dit boek is geschreven door Hendrien Kaal en Jan Dirk de Jong, beide werkzaam bij de Hogeschool Leiden.
De infosheet Makkelijk snel geld verdienen bestaat niet is ontwikkeld door de Wegwijzer Jeugd en Veiligheid. De infosheet legt uit hoe misbruik wordt gemaakt van geldezels, gaat in op de ernstige gevolgen en geeft een overzicht van signalen waar je op kunt letten.
Van het Kenniscentrum
Handreiking
In deze handreiking vinden jeugdprofessionals tips voor een goede samenwerking met politie en justitie. Bijvoorbeeld door de wijkagent uit te nodigen of te vertellen met welke doelgroep je als professional werkt. Samenwerking met professionals uit verschillende ketens is de basis voor een goede aanpak.In 2023-2024 gaan we deze handreiking herzien.
Weten wat werkt
Een overzicht van geschikte interventies voor jeugdigen en volwassenen met een LVB.
Zie jij het, die LVB?
Iedereen die beroepsmatig werkt met jeugdigen en (jong)volwassenen komt ook in contact met mensen met een LVB. In module 3 LVB & extra uitdagingen en risico’s gaan we in op verschillende onderwerpen zoals criminaliteit en uitbuiting. De e-learning is ook geschikt voor professionals die werken in de strafrechtketen.
Uitzendingen
Webinar Geldezels – Betaalvereniging Nederland en partners
Tijdens dit webinar voor zorgprofessionals zijn verschillende sprekers ingegaan op de geldezelproblematiek. Wat is dit voor problematiek, wat zijn de signalen en ook wat zijn de gevolgen? Onder andere de politie, de reclassering, en MEE komen aan het woord.
Licht verstandelijke beperking en criminaliteit – De Publieke Tribune
In deze radio-uitzending van Human gaat presentator Coen Verbraak in gesprek met en over mensen met een LVB die in aanraking zijn gekomen met politie en justitie. Te gast zijn in deze uitzending: Toon Molleman, directeur PI Leeuwaarden, Michiel Vermaak, arts verstandelijk gehandicapten, Hendien Kaal, lector LVB en risicovolgedrag, en Ramazan Alemdar, ervaringsdeskundige.
LVB-tour
Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) organiseerde een LVB-tour voor de strafrechtketen. Een deel van deze uitzendingen is opgenomen en terug te kijken. Hierin komen René Vader, Nationale Politie, en Michiel Vermaak, arts verstandelijk gehandicapten, aan het woord.
Webinarreeks over jeugdcriminaliteit
Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid hebben drie webinars georganiseerd over jeugdcriminaliteit. De webinars zijn nog terug te kijken.
- Samenwerken aan preventie van jeugdcriminaliteit- Ontwikkelingen in de jeugdcriminaliteit
- Samenwerken aan preventie van jeugdcriminaliteit – Risico- en beschermende factoren bij jeugdcriminaliteit
- Samenwerken aan preventie van jeugdcriminaliteit – Hoe pak ik als professional de vroegsignalering op?
Literatuur
In deze levensloopstudie naar Licht verstandelijk beperkten in het strafrecht en in de zorg wordt een schets gegeven van 120 jongeren met een LVB die een jeugdreclasseringsmaatregel opgelegd hebben gekregen. Dit onderzoek is uitgevoerd door onderzoekers van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving.
Jeugdigen en jongvolwassenen met licht verstandelijke beperkingen en criminaliteit – 2017
In dit artikel beschrijven prof. dr. Xavier Moonen en dr. Hendrien Kaal onder meer de samenhang tussen een LVB en criminaliteit, de prevalentie van een LVB in de strafrechtketen en passende interventies en bejegening.
Begin 2017 is een pilot uitgevoerd waarin aan de hand van de SCIL geprobeerd is zicht te krijgen op de jeugdigen binnen de jeugdstrafrechtketen met een mogelijke LVB. Regioplan heeft de pilot geëvalueerd.
Procesevaluatie pilot ‘SCIL 14-17’ in de jeugdstrafrechtketen -2017
Begin 2017 is een pilot uitgevoerd waarin aan de hand van de SCIL geprobeerd is zicht te krijgen op de jeugdigen binnen de jeugdstrafrechtketen met een mogelijke LVB. Regioplan heeft de pilot geëvalueerd.
Prevalentie licht verstandelijke beperking in het justitiedomein – 2016
Op vraag van het ministerie Justitie en Veiligheid heeft dr. Hendrien Kaal heeft in 2016 door middel van een literatuuronderzoek in kaart gebracht wat de prevalentie is van mensen met een LVB binnen de verschillende justitiedomeinen. Hierbij is in verschillende justitiedomeinen gekeken hoeveel gevangenen een LVB hebben.
